Lược Sử Giáo Xứ Cát Nội: Hành Trình Đức Tin và Hồng Ân

Tọa lạc trên mảnh đất phía đông sông Trà Lý hiền hòa, Giáo xứ Cát Nội nép mình giữa miền quê lúa, cách nhà thờ giáo xứ mẹ Sa Cát khoảng 3km về phía Đông Nam và giáo xứ Cát Đàm 2km về phía Tây Nam. Trải qua một hành trình dài gần 250 năm, hạt giống đức tin được gieo vãi nơi đây đã kiên cường bám rễ, vươn mình mạnh mẽ qua bao thăng trầm của lịch sử để nở hoa và kết trái dồi dào như ngày hôm nay.

I. QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN

1. Giai đoạn Gieo Mầm Tin Mừng (1774 – 1936)

Căn cứ vào các tài liệu được lưu trữ tại Giáo xứ Sa Cát, sử ký Địa phận Trung (biên soạn 1916), cùng gia phả các dòng họ và lời truyền ngôn của các bậc tiền nhân, cộng đoàn Cát Nội hân hoan đón nhận ánh sáng Tin Mừng vào khoảng năm 1774. Những tín hữu tiên khởi đã quy tụ tại đây, cùng nhau chia sẻ đức tin, sớm tối đọc kinh cầu nguyện. Từ những buổi sinh hoạt đơn sơ ấy, hạt mầm đức tin đã được bén rễ sâu vào lòng đất mẹ Cát Nội.

Trải qua thời gian, dưới sự soi sáng của Chúa Thánh Thần, số tín hữu ngày một gia tăng. Nhận thấy nhu cầu sinh hoạt tôn giáo ngày càng cấp thiết, vào năm 1830, Đức cha Domingo Henares Minh, O.P Giám mục Địa phận Đông Đàng Ngoài, đã ban Sắc lệnh thành lập Giáo họ Cát Nội, trực thuộc Giáo xứ Sa Cát và nhận lễ Truyền Tin (25/03) làm quan thầy. Cũng trong thời gian này, một ngôi nhà nguyện đầu tiên đã được dựng lên, trở thành nơi quy tụ, cầu nguyện và nuôi dưỡng đức tin cho cộng đoàn. Đến đầu thế kỷ XX, số giáo dân trong giáo họ đã phát triển mạnh mẽ, đạt 387 nhân danh.

Theo dòng lịch sử, ngôi nhà nguyện tiên khởi dần xuống cấp. Năm 1910, với sự cho phép của Bề trên, giáo họ đã mua lại ngôi nhà thờ gỗ cũ 7 gian của Giáo xứ Thái Bình (Chính Tòa ngày nay) về tu sửa và dựng lên làm nhà thờ mới, đánh dấu một bước phát triển đáng ghi nhớ.

2. Giai đoạn Thử Thách Đức Tin và Lòng Trung Kiên (1936 – 1973)

Năm 1936, Giáo phận Thái Bình được thành lập, tách ra từ Giáo phận Bùi Chu. Đức cha Gioan Casado Thuận cho xây dựng Tiểu Chủng viện Mỹ Đức ở gần đó. Nhờ vị trí địa lý thuận lợi, Giáo họ Cát Nội may mắn được nhiều quý cha giáo, quý thầy chủng sinh biết đến, quan tâm và nâng đỡ.

Tuy nhiên, đây cũng là giai đoạn đầy thử thách. Biến cố đau thương năm 1945 với nạn đói khủng khiếp, thiên tai và dịch tả hoành hành đã ảnh hưởng nặng nề đến đời sống người dân Cát Nội. Kế đó, cuộc chiến tranh loạn lạc (1949) càng làm cho đời sống thêm cơ cực. Nhưng giữa cảnh tang thương, nhờ ơn Chúa thương, cộng đoàn nơi đây vẫn một lòng sắt son với đức tin, ngôi thánh đường nhỏ bé vẫn luôn vang lên những lời kinh tạ ơn.

Biến cố lớn nhất phải kể đến là cuộc di cư năm 1954. Cảnh tượng tang thương khi gần 7/10 số tín hữu trong giáo họ phải ly tán, gồng gánh nhau vào Nam tìm tự do. Ở lại mảnh đất quê hương chỉ còn phần lớn là người già và trẻ nhỏ. Số nhân danh ít ỏi, đời sống vật chất thiếu thốn, việc coi giữ nhà thờ và tài sản giáo họ trở nên vô cùng khó khăn. Nhưng trong hoàn cảnh đó, ngọn lửa đức tin Cát Nội không hề lụi tàn. Nhờ sự quan tâm của Tòa Giám Mục, của quý cha Tiểu chủng viện và sự đùm bọc của giáo xứ mẹ Sa Cát giàu truyền thống, đời sống đức tin của cộng đoàn vẫn luôn được giữ vững.

Một dấu ấn hy vọng trong giai đoạn này là vào năm 1953, cha Phêrô Trần Minh Tân (chánh xứ Sa Cát) đã mua cho giáo họ một quả chuông Tây. Năm 1959, cha giám đốc Chủng viện Mỹ Đức Giuse Trần Trọng Hậu đã cử “Bố già” Trang về xây dựng tháp chuông. Từ đó, tiếng chuông nhà thờ bắt đầu ngân vang trên làng quê nghèo, như lời mời gọi của Thiên Chúa, sưởi ấm và quy tụ những tâm hồn còn lại.

3. Giai đoạn Tái Thiết và Hướng Tới Tương Lai (1973 – 2025)

Năm 1973, Đức cha Đaminh Đinh Đức Trụ quyết định cắt chuyển Giáo họ Cát Nội từ Giáo xứ Sa Cát về sáp nhập với Giáo xứ Cát Đàm và chuyển tiếp 100 nhân danh Cát Nội về giáo xứ Cát Đàm.

Sau gần một thế kỷ đồng hành, ngôi nhà thờ gỗ đã xuống cấp trầm trọng. Bước vào Năm Thánh 2000, Đức ông Giuse Bùi Văn Cẩm (chánh xứ Cát Đàm) đã trình Đức cha Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Sang xin phép xây dựng nhà thờ mới và đã được chấp thuận. Công trình được thiết kế với chiều dài 42m, rộng 14m và tháp cao 41m. Dù việc xây dựng thời kỳ đó gặp rất nhiều khó khăn về thủ tục và tài chính, nhưng nhờ sự lo liệu khôn ngoan của Đức ông, sự trợ giúp chính về tài chính từ người con quê hương là thầy Giuse Hà Xuân Trường, cùng với sự chung tay của các ân nhân, thân nhân xa gần và hai giáo xứ Sa Cát, Cát Đàm, công trình đã được khởi công.

Năm 2003, Đức cha giáo phận thuyên chuyển Đức ông Giuse về coi sóc Giáo xứ Sa Cát, và cử cha Phanxicô Xaviê Ngô Văn Toan về nhận xứ Cát Đàm, tiếp tục công trình đang dang dở. Sau 4 năm xây dựng với biết bao hy sinh, vất vả, ngôi nhà thờ mới đã hoàn thành trong niềm vui vô bờ bến.

Ngày 19/08/2004, Đức cha Phanxicô Xaviê đã về chủ sự Thánh lễ Tạ ơn và cắt băng khánh thành nhà thờ mới. Trong bài giảng, ngài đã trìu mến nhận xét: “Ngôi nhà thờ nhỏ nhỏ xinh xinh, mà là nhà thờ đầu tiên trong hạt Thành phố Thái Bình được cắt băng khánh thành”.

4. Dấu Son Lịch Sử – Tiến Lên Giáo Xứ (2025)

Ngày 05/12/2023, cha Giuse Nguyễn Cao Huấn, O.P., được bổ nhiệm làm chánh xứ Cát Đàm. Ngay từ những ngày đầu, nhận thấy sự lớn mạnh và lòng đạo đức của cộng đoàn, cha đã tổ chức lại giáo họ thành 4 giáo khu, đào tạo giáo lý viên. Hợp cùng nguyện vọng của toàn thể cộng đoàn, ngày 10/03/2025, cha xứ và Ban HĐMV đã đệ đơn xin Đức cha giáo phận nâng Cát Nội lên hàng giáo xứ.

Và hồng ân đã đến, ngày 27/06/2025, trong Thánh lễ trọng thể kính Thánh Tâm Chúa tại Nhà thờ Chính Tòa, Đức cha Đaminh Đặng Văn Cầu đã chính thức ban Sắc phong nâng Giáo họ Cát Nội lên hàng Giáo xứ, với tên gọi là Giáo xứ Cát Nội và nhận Đức Mẹ Hồn Xác Lên Trời (15/08) làm thánh quan thầy mới. Đây là một dấu son lịch sử, mở ra một trang sử mới huy hoàng trong hành trình đức tin của cộng đoàn.

II. CÁC MỤC TỬ COI SÓC QUA CÁC THỜI KỲ

Trong những năm Giáo họ còn trực thuộc giáo xứ Sa Cát, thời gian từ 1830 đến 1954, thuộc sự coi sóc của quý cha giáo xứ Sa Cát. Thời điểm này, giáo xứ Sa Cát có 16 họ trực thuộc nên giáo họ Cát Nội chỉ có 2 kì đại phúc trong năm. Mỗi kì đại phúc diễn ra 7 ngày cha về dâng lễ và ban bí tích gồm: Lễ Truyền Tin – bổn mạng (25/03) và Lễ Đức Mẹ lên trời (15/08).

• Thời kỳ thuộc Gx. Sa Cát (1830 – 1973): Do quý cha chánh xứ Sa Cát và quý cha Đại Chủng viện Mỹ Đức coi sóc.
  • Cha giám đốc Giuse Trần Trọng Hậu (1957 – 1960)
  • Cha Gioankim Trần Trọng Huyên (1960 – 1963)
  • Đức cha Giuse Đinh Bỉnh (lúc là giám đốc chủng viện) (1963 – 1973)
• Thời kỳ thuộc Gx. Cát Đàm (1973 – 2025):
  • Đức ông Giuse Bùi Văn Cẩm (1973 – 2003)
  • Cha cố Phanxicô Xaviê Ngô Văn Toan (2003 – 2005)
  • Cha Luca Nguyễn Văn Định (2005 – 2008)
  • Ngày 25/03/2008, Cha Giuse Lý Văn Thưởng, OP được Đức Cha và dòng Đaminh cử làm cha chánh xứ Giáo xứ Cát Đàm. Cha Giuse Nguyễn Viết Chinh, OP và cha Vinhson Phạm Văn Túy, OP là quản nhiệm giáo họ.

Trong thời gian này, cha xứ Giuse Lý Văn Thưởng, OP bổ sung thêm vào lịch lễ vào Thứ 2, Thứ 4, thứ 5 cho giới trẻ và 2 đại lễ trọng trong năm là lễ Thiên Chúa Giáng sinh và Tam Nhật Vượt Qua được duy trì cho đến ngày nay.
Ngày 14/08/2013, cha xứ và cha quản nhiệm cùng giáo họ xây nhà mục vụ
Ngày 23/03/2014, Đức cha Phêro Nguyễn Văn Đệ, SDB chủ sự Thánh lễ khánh thành ngôi nhà mục vụ

• • Tháng 08/2014, dòng Đaminh cử cha Giuse Đinh Khắc Vịnh, OP làm chánh xứ Cát Đàm và cha Giuse Phạm Đình Tám quản nhiệm Cát Nội.

Ngày 20/11/2014, cha xứ và cha quản nhiệm khởi công xây linh đài Đức Mẹ kính bổn mạng.
Ngày 24/03/2015, Đức cha cố Phanxico Savie Nguyễn Văn Sang chủ sự Thánh Lễ khánh thành.
Năm 2021, cha xứ cùng cộng đoàn xây linh đài Lòng Chúa Thương Xót, tòa vàng trên cung thánh và đã được đức cha Phêrô, cha tổng đại diện Phanxico Assisi Nguyễn Tiến Tám về dâng Thánh Lễ tạ ơn và làm phép linh đài ngày 25/03/2021.
Để đáp ứng nhu cầu Phụng vụ, năm 2022 cha xứ cùng cộng đoàn xây mới và mở rộng 2 bên cung thánh và di tu bảo dưỡng nhà thờ sau 18 năm sử dụng. Ngày 30/10/2022, Đức cha Phêrô đã về dâng Thánh Lễ tạ ơn và làm phép nhà thờ.

• • Ngày 05/12/2023, Đức cha Đaminh và dòng Đaminh bổ nhiệm cha Giuse Nguyễn Cao Huấn, OP làm cha chánh xứ giáo xứ Cát Đàm.

Hợp cùng nguyện vọng của cộng đoàn giáo họ mong bề trên giáo phận nâng Cát Nội lên hàng giáo xứ. Ngày 10/03/2025, cha chánh xứ cùng ban HĐMV đã đệ trình đơn lên Đức cha giáo phận và ngày 27/06/2025 trong Thánh lễ kính Thánh Tâm Chúa tại nhà thờ Chính Tòa. Đức cha Đaminh Đặng Văn Cầu, Giám mục giáo phận Thái Bình ban sắc phong giáo họ Cát Nội lên hàng giáo xứ. Lấy tên là Giáo xứ Cát Nội và nhận bổn mạng Đức Mẹ hồn xác lên trời (15/08). Sắc phong của Đức cha ban cho giáo xứ Cát Nội là nốt son trong trang sử mới của giáo xứ trên chặng đường hành trình Đức Tin.

Sau khi Tân Giáo xứ Cát Nội được chính thức thành lập và đi vào giai đoạn ổn định đầu tiên, Bề trên Giáo phận và Tỉnh dòng Đa Minh Việt Nam đã quyết định bổ nhiệm mục tử mới để coi sóc cộng đoàn.

• Ngày 02 tháng 10 năm 2025, Đức cha Đa-minh, Giám mục Giáo phận Thái Bình, đã chấp thuận đề cử của cha Giám tỉnh Tỉnh dòng Đa Minh Việt Nam, và chính thức ban Văn thư Bổ nhiệm Cha Giu–se Nguyễn Văn Phương, OP – Tu viện trưởng Tu viện thánh Vinh Sơn – làm Chánh xứ Giáo xứ Cát Đàm, đồng thời Quản nhiệm Tân Giáo xứ Cát Nội.

Vào lúc 09g30, thứ Năm, ngày 16 tháng 10 năm 2025, tại Thánh đường Giáo xứ Cát Đàm, Cha Giuse Nguyễn Văn Tuyên – Quản hạt Chính Toà – đã chủ sự Thánh lễ tạ ơn và nghi thức nhận sứ vụ của cha tân Quản nhiệm. Sự kiện này tiếp tục củng cố mối liên hệ hiệp thông sâu sắc giữa Tu viện Dòng Đa Minh và hai giáo xứ Cát Đàm – Cát Nội, mở ra một chặng đường mới, hứa hẹn sự thăng tiến trong đời sống đức tin và tinh thần phục vụ của cộng đoàn.

Nhìn vào thành quả Thánh đường hôm nay, cộng đoàn chung con xin ghi nhớ công ơn to lớn của các đấng bậc và tiền nhân đã dày công vun đắp, bảo tồn và phát huy.

III. NỀ NẾP SINH HOẠT VÀ CÁC HỘI ĐOÀN

Đời sống đức tin của Tân Giáo xứ Cát Nội hôm nay rất sống động và có tổ chức, được thể hiện qua sự hoạt động nhiệt thành của các ban ngành, đoàn hội:

• Hội đồng Mục vụ Giáo xứ: Là cánh tay nối dài của cha xứ, luôn cộng tác chặt chẽ trong việc điều hành và tổ chức các hoạt động của giáo xứ.
• Ban Kèn và Ban Trống: Góp phần làm cho các cuộc rước và Thánh lễ thêm phần long trọng, sốt sắng, thôi thúc lòng người hướng về Chúa.
• Ban Hiền Mẫu: Là những người mẹ, người chị, luôn âm thầm cầu nguyện, hy sinh, chăm lo cho các công việc trong giáo xứ, đặc biệt là việc trang hoàng và giữ gìn sự sạch đẹp của nhà Chúa.
• Ban Gia Trưởng: Là những cột trụ trong gia đình và giáo xứ, luôn nêu gương sáng trong đời sống đức tin và tích cực tham gia các công việc chung.
• Huynh đoàn Đaminh: Sống linh đạo Đaminh, chuyên cần cầu nguyện với chuỗi Mân Côi, học hỏi Lời Chúa và dấn thân phục vụ.
• Hội Lòng Chúa Thương Xót: Lan tỏa lòng sùng kính Lòng Chúa Thương Xót qua giờ kinh 3 giờ chiều và các việc làm bác ái.
• Ban Giới Trẻ và Thiếu Nhi Thánh Thể: Là sức sống, là niềm hy vọng và là tương lai của giáo xứ. Các em được quy tụ, bồi dưỡng đức tin và nhân bản qua các lớp giáo lý, các buổi sinh hoạt và các hoạt động vui chơi lành mạnh.

Ngay từ ngày đầu nhận xứ, cha Giuse Nguyễn Cao Huấn, OP đã thành lập giáo họ thành 4 khu và đã cử ra các vị trưởng phó khu để điều hành:
Khu I: Thánh Matthew – bổn mạng, giáo khu có 97 nhân danh
Khu II: Thánh Macco – bổn mạng, giáo khu có 98 nhân danh
Khu III: Thánh Luca – bổn mạng, giáo khu có 96 nhân danh
Khu IV: Thánh Gioan – bổn mạng, giáo khu có 100 nhân danh

Sự hiệp nhất và hoạt động nhịp nhàng của các hội đoàn đã tạo nên một cộng đoàn Cát Nội vững mạnh, yêu thương và tràn đầy sức sống.

LỜI KẾT

Nhìn lại hành trình đã qua, cộng đoàn Giáo xứ Cát Nội xin dâng lên Thiên Chúa, qua lời chuyển cầu của Mẹ Maria, muôn vàn lời tạ ơn. Xin tri ân các bậc tiền nhân đã kiên trung gìn giữ đức tin, cảm ơn các đấng bậc, quý ân nhân, thân nhân đã luôn yêu thương, nâng đỡ và vun đắp cho giáo xứ. Những thành quả tốt đẹp hôm nay là nền tảng vững chắc để mỗi người con Cát Nội tiếp tục viết nên những trang sử mới, nỗ lực sống xứng đáng là con Chúa, xây dựng một giáo xứ hiệp nhất, yêu thương và trở nên chứng nhân Tin Mừng giữa lòng quê hương.