Đôi Dòng Lịch Sử Tiểu Chủng Viện Địa Phận Thái Bình (1936-1954) | Phần I

Ngày 9-3-1936 toàn-thể tín-hữu công-giáo Việt-Nam hân-hoan chào mừng sắc lệnh của Tòa-Thánh La-Mã tuyên bố thiết lập Địa phận Thái-Bình, gồm hai tỉnh: Thái-Bình, Hưng-Yên.

Và tiếp theo đó, Tiểu Chủng viện Địa phận Thái-Bình đã chào đời.

HAI VỊ ĐẠI ÂN NHÂN

Trước hết, chúng tôi thành kính nói lên lòng ngưỡng-mộ vô vàn niém tri ân sâu xa đối với vị Giám-mục tiên khởi Địa-phận, Đức cha Gio-an Casado Thuận, người cha và đại ân-nhân của chủng-viện. Thưở ấy, khi địa-phận vừa thành hình, mặc dẫu bề bộn bao nhiêu công viec, Ngài đã đặc-biệt lưu-tâm đền vấn-đề đào tạo chủng-sinh, những thợ gặt ngày mai của đồng lúa chĩu nặng hơn 1.700.000 linh hồn.

Khu đất nằm cô-tịch ở đầu làng Mỹ-Đức, xứ Cát-Đàm đã được chuẩn bị để xây cất chung-viện. Nhưng bỏ lỡ niên-khóa 1936 – 1937 là để thời gian trốn thoát; việc cấp thiết là lo tìm một địa điểm tạm trú cho 150 trò la-tinh và kẻ thử. Đức Cha Munagorri Trung, Giám-Mục khả kính của toàn cõi địa-phận Trung những năm xưa và của địa phận Bùi-Chu lúc ấy, đã cảm thông dồi dào nỗi băn-khoăn khó giải-quyết ấy nên không ngại gọi tất cả các chủng-sinh nhỏ của Ngài về Trung Linh với mục-đích dành khu nhà cao lớn Ninh-Cường cho 7 lớp chủng-sinh Thái-Bình.

TẠI NINH-CƯỜNG

Niên khóa 1936-1937; Khu nhà trang-nghiêm cổ-kính giữa làng quê Ninh-Cường đậm mầu nho phong đã là chốn nương náu tạm thời cho những người con đầu của địa-phận. Có hai khu: khu la-tinh 3 lớp 20 trò, khu tràng thứ 4 lớp 130 trò. Ban Giám-Đốc giáo-sư phụ-trách khu la-tinh gồm: các cha Zurdo Trinh, O.P. (Giám-đốc), Nunez Hạnh, O.P. (Phó Giám-đốc), các thầy Vũ-đức-Luật và Vũ-đức-Triêm.

Ban Giám-Đốc, Giáo-viên phụ trách khu tràng thử: Cha Gonzales Lâm, O.P. (Giám-đốc) Các Thầy Hoạt (Quản-lý), Mậu, Ngự, Tòng. Ngoài ra chủng-viện còn mời thêm 5 giáo-viên khác không đứng trong thành phần tu sĩ.

TẠI MỸ-ĐỨC

Niên-khóa 1937-1938

Năm học trôi đi ở làng quê Ninh-Cường thật là êm ả. Những mái đầu xanh dìu nhau đi nghỉ, nhìn lại mái trường một lần cuối thầm nhủ không bao giờ trở lại chốn ấy, bởi vì sau ba tháng hè sẽ bay về tổ ấm mới, tọa-lạc ngay giữa lòng địa-phận.

Quả vậy, ngôi chủng-viện hùng vĩ bên bờ sông Trà-Lý, đứng oai-vệ ở đầu làng Mỹ-Đức, đã hoàn thành vào cuối tháng 8.1937.

Ngôi nhà 3 tầng, cao 14 thước, dài 90 thước, rộng 13 thước nổi bật trên vòm trời, coi thật là đổ sộ.

Ngày 7-9 năm ấy, các chủng-sinh tựu trường, hôm sau ngày 8-9, lễ Sinh-nhật Đức Mẹ, khai-trường, và đồng thời khánh-thành chủng viện. Tố ấm từ đây mang tên là tiểu chủng-viện Mỹ-Đức, nhận Thánh Tômasô tiến-sĩ làm quan-thầy.

Niên-khóa 1938-1939

Tại đây cũng như tại Ninh-Cường, chủng-sinh chia nhau làm bảy lớp: ba lớp la-tinh, 4 lớp tràng thử, nhưng có một ban Giám Đốc duy nhất: Các Cha Fernandez Hòa, O.P. (G.Đ.), Zurdo Trinh, O.P. (P.G.Đ), Nunez Hạnh, O.P. và các Thầy Vũ đức-Triêm, Nguyễn-trung-Trực, Phan-huy Vũ. Bốn giáo-viên chuyên-nghiệp: các thầy Mậu, Tòng, Ngự, Bang phụ trách các lớp tràng thứ.

Cuộc sồng tiềp diễn đều đều, những cán-bộ tông-đồ tí hon luôn được đào tạo trong bầu không-khí thánh-thiện, yêu thương tràn trề.

Thế rồi một buổi sáng về cuối niên học, Đức Cha Gioan Casado Thuận tới chủng-viện, dặn dò những người con thân yêu trước khi rời địa-phận đi La-Mã bái yết Đức Giáo Hoàng Piô XII. Họ qùy lãnh phép lành rồi đưa tay tiễn đưa Đức Cha, họ không ngờ rằng họ nhìn mặt Đức Cha lần sau cùng.

Trong thời-gian vắng mặt, Đức Cha ủy quyền trông coi địa phận cho Cha Giám-đốc Ferandez Hòa O.P. và Cha Chính Garcia Khiết O.P.

Niên-khóa 1939-1940

Ngôi chủng-viện tuy cao rộng nhưng vẫn chưa đủ để dung nạp con số chủng-sinh mỗi khóa mỗi tăng thêm. Vì thể, một dự án xây cất thêm khu lầu nhà nguyện và phòng ngủ giáo-sư đã được hoạch-định. Trong khi chờ đợi, các vị bể trên quyềt định gửi lớp có tràng thử sang Khoái đồng, lưu trú tại trường Saint Domnique. Ở dây thầy Soạn giữ chức Giám-Đốc, hai giáo-viên khác là các thầy Hóa, Ngự.

Niên-khóa 1940-1941

Công việc nối thêm khu nhà nguyện và phòng giáo-sư đã hoàn tất. Bảy lớp chim xanh bay về xum họp đầy đù nơi tố ấm. Chả Michel Nguyễn-khắc-Tuẩn O.P. đến tăng cường ban giáo-sư chủng-viện.

CHA HIỀN KHUẤT BÓNG

Ngày 22-1-1941 một điện-tín từ Manila cho hay Đức Cha Casado Thuận đã từ trần tại Tây-ban-Nha. Tin sét đánh này phủ lên bầu trời Thái-Bình Hưng-Yên một tấm màu tang u sầu. Những con tim se lại, đau xót. Riêng đối với tiểu chủng-viện. Đức Cha khuất đi là một sự thiều vắng, một sự mất mát không gì có thể thay thế đáp bù,

Cha Chính Jose Senado Thái, OP, giữ chức xử lý thường vụ từ đây.

Niên-khóa 1941-1942

TÂN THUYỀN TRƯỜNG SANTOS UBIERNA NINH, OP.

Ngay từ dầu niên học, chùng-sinh đã chuẩn bị cuộc nghênh đón vị thuyền trưởng mới của con tầu Địa-phận: Đức Cha Santos Ubierna Ninh. Tổ ầm chùng-viện hôm nay lại sáng lên một niềm vui say mới.

Niên-khóa 1942-1943

Cha Fernandez Hòa O.P. về Hưng-Yên giữ chức Giám-Đốc trường các thầy giàng. Ban Giám-Đồc được thay đổi như sau: các cha Zurdo Trinh O.P. (G.Đ.), Nunez Hạnh, O.P. (P.G.Đ.), Garcia Khiết, O.P. (Linh- giám). Ba vị giáo sư anh tú: thầy Vũ-văn-Chương, Nguyễn-huy-Chẩn, Trần-tú-Lãm phụ trách các lớp La-tinh; sáu giáo-viên lão luyện: Mậu, Tán, Lạc, Ngạn, Chi, Trí phụ trách các lớp tràng thử.

Từ 1943 đến 1945

Nếp sinh-hoạt tiến triển nhịp nhàng. Cơ cấu tổ-chức tại chủng viện không có những đổi thay to tát, chủng-sinh vui sống trong bẩu không-khí khiêm-nhu với tình thương mến dào-dạt.

Niên-khóa 1945-1946

Cuộc cách mạng 19 tháng 8 đã đảo lộn nềp sống của cả một dân-tộc. Tổ quốc Việt-Nam độc-lập, dân-chủ, tự-do.

Tuy-nhiên, ý-thức kịp vai-trò cao cả của người cán-bộ nước Trời, các chủng-sinh đã không bị lôi cuốn theo giông tố cuồng-điên của tư-tưởng cách-mạng. Từ trạng huống băn-khoăn, ngỡ-ngàng phút đầu họ đã biết tự giải-thoát bằng cầu-nguyện. Trong cuộc Đại-Hội có đông đủ đại-diện Linh-Mục, tu-sĩ, giáo dân, Đức-Giám-Mục Địa-phận đã long-trọng tuyên-bố thành-phần ban Giám-Đốc Tiểu-chủng-Viện: các Cha Trịnh-Đức-Luyện (Giám-Đốc), Vũ-Đức Triêm (Phó Giám-Đốc), Giuse Vọng (Hướng-Đức), Ban Giáo-sư gồm: các thầy Thư, Thiệu, Quang, Lãm, Ngạn, Lạc, Hiền, Khanh.

Niên-khóa mở màn vào tháng 11. Các chủng sinh tiếp-tục chương trình học vào trong tinh-thần đạo-hạnh ngoan-ngoãn. Tình-hình nước nhà chưa được êm thắm, nên trên vừng trán của họ vẫn vương-vấn nỗi bàng-hoàng lo-âu.

Niên-khóa 1946-1947

Sau một năm tận-tụy với chức vụ giữa muôn-vàn khó khăn, ban Giám-Đốc niên-khóa 45-46 đã nhường quyền lại cho ban Giám-Đốc những năm trước: các Cha Zurdo Trinh (Giám-Đốc) và Nunez Hạnh (Phó Giám-đốc).

Niên-khóa 1948-1949

Suốt trong thời-gian mệnh danh là cách-mạng kháng-chiến, tới nay đã ba năm, nhân-dân miền Bắc đều đã nếm tân toan đắng đót của loạn-ly. Giáo-Hoàng Chủng viện Thánh Anbê Nam-Định cũng đã nhiều phen nuốt cạn những chua xót ấy; cho nên khóa học này thì chủng-viện hoàn-toàn im vắng. Ban Giám Đốc Giáo-sư của họ đã phải tản cư sang tiểu chủng-viện Mỹ-Đức. Không muốn bỏ lỡ cơ hội, Tòa Giám-Mục đã ra thông cáo gọi tất cả các đại chủng sinh Địa phận Thái-bình về tiểu chủng viện để tiếp-tục chương-trình học-vấn. Thế là từ đây, tại tiểu chủng viện Mỹ Đức, các thầy thần học, triết lý cùng sinh-hoạt bên cạnh các chú la-tinh tuy lớn tuổi mà đơn-sơ; mà quả họ là những đứa con út của gia-đình chủng-viện lúc ày, bởi vì ba lớp tràng thử (năm nay không nhận thêm lớp bẩy) đã khăn gói kéo nhau đi Hưng-yên để nhường nhà cho các đàn anh. Ban giáo sư la-tinh có hai thầy: Bùi-Tuần và Đinh-cao-Tùng.

Tại Hưng-yên các chủng sinh nhỏ lưu học tại trưởng các Thầy giảng. Ban Giám-Đốc gồm có: các cha Giuse Vọng (Giám-Đốc), Trần-lê-Vinh (Phó Giám-Đốc), ban giáo-viên có các thầy: Vũ-phụng-Thuyên, Trần-thái-Hiến, Đào-anh-Thọ, Nguyễn-văn-Đạt và Trần-cao-Huyên.

Niên khóa 1949-1950

Quê hương dãy-dụa trong mây mù đen đặc. Các sinh viên Giáo Hoàng chủng viện vẫn còn lưu học tại Mỹ-Đức. Năm nay đông đúc hơn năm ngoái vì con số tiểu chủng-sinh tăng lên (5 lớp). Cha già Đa-minh Quý về giữ chức Linh-giám chủng-viện. Ban giáo-sư có các Thầy: Trịnh-quang-Cảnh, Hoàng-duy-Thanh, Trần-tam-Tỉnh.

Tại Hưng-yên chỉ còn một lớp sáu gồm những em vừa gia nhập chủng-viện. Cha Giuse Vọng và thầy Mai-thành-Hân phụ trách giáo dục lớp này.

Niên khóa 1950-1951

Tình-hình trở nên trong sáng hơn. Các sinh-viên triết-học thần-học thuộc ba địa-phận Hải-phòng, Bắc-ninh, Thái-bình đã trở về Giáo-Hoàng Chủng-viện Nam-định. Ngôi nhà Mỹ-đức vắng bóng của các thư-sinh áo thâm chùng. Chủng-viện vì thế thừa rộng để dung-nạp cả sáu lớp la-tinh tràng thử.

Tuy-nhiên lớp sáu vẫn phải về Hưng-yên. Đây là một hy sinh lớn lao do tòa Giám-Mục ấn-định với mục-đích duy-trì quyền tư-hữu ngôi nhà ba tầng cao đẹp đã xây cất cách đây 10 năm dành cho các Thầy giảng. Lầu một, lầu ba và một số phòng lầu hai đã bị quân đội viễn-chinh Pháp chiếm đóng. Cuộc sinh-hoạt các em chủng sinh thu hẹp trong 4 phòng lớn nhỏ: nhà nguyện, lớp học, phòng ngủ, phòng ăn. Nhìn từ mặt ngoài, khu nhà hoàn-toàn là một đồn binh.

Tại Mỹ-Đức ban giáo-sư có thêm hai thầy: Mai-chí-Thành và Bùi-đức-Ngoạn.

Tại Hưng-yên thầy Tô-Lý thay thế thầy Mai-thành Hân.

Niên-khóa 1951-1952

Cha Zurdo Trinh, OP, giã từ chủng viện về Tây Ban Nha. Thành phần ban Giám-Đốc: các Cha Nunez Hạnh, OP (Giám-Đốc), Thiệu, OP (Phó Giám-Đốc), Cha Đa-minh Quý (Linh-Giám). Ban giáo-sư gồm: Cha Đinh-tường-Huấn, các Thầy Mai-chí-Thành, Bùi-đức-Ngoạn, Vũ-đức-Luận, Nguyễn-đức-Tiến, Bùi-đức-Vượng. Giữa niên-khóa vì một lý do đặc-biệt, Cha Đa-minh Quý được thuyên chuyển đi coi xứ Bồng-tiên. Cha Michel Hoàng-đức-Tụng về thế. Tại Hưng-yên: Cha Giuse Vọng và thầy Đinh-khắc-Khoan.

Niên-khóa 1952-1953

CỰA MÌNH THEO NHỊP TIẾN CỦA THỜI ĐẠI

Bánh xe lịch-sử lăn thêm một vòng lớn, chủng viện chuyển mình, không khí sinh hoạt trở nên vui tươi, linh động, mới mẻ. Bắt đầu từ đây, chủng sinh làm quen với những môn thuộc chương trình Trung-học. Ban Giám-Đốc giáo-sư được tăng cường như: các Cha Nunez Hạnh, OP. (Giám-Đốc), Thiệu OP. (Phó Giám-Đốc), Hoàng-đức-Tụng (Linh-giám), Đinh-tường-Huấn. Các Thầy Vũ-đức-Luận, Nguyễn-đức-Tiến, Võ-văn-Hiệu, Bùi-đức-Vượng, Đinh-khắc-Khoan.

Ngoài ra chủng viện còn mời thêm một sinh-viên khoa-học Hà-nội là ông Đặng-cửu-Viên về phụ-trách các môn toán, lý-hóa, anh-văn.

NIÊN KHÓA CUỐI CÙNG TRÊN ĐẤT BẮC

Vần-đề cải tiến và củng cố chương trình học tại Chủng- Viện vẫn được đặc biệt lưu tâm. Ngoài số Linh mục giáo-sư khóa vừa qua và 6 vị giáo-sư mới: các Cha Giuse Vọng, Đinh-bình-Định, Lương-hoàng-Kim, các Thầy Nguyễn-văn-Thung, Vũ-ngọc-Ban, Nguyễn-văn-Bình, chủng-viện còn mời thêm ba giáo-sư trường Trung-học tư thục Trương-vĩnh-Ký, Thái-bình, tới dạy các môn Việt-văn, anh-văn, toán, lý-hóa.

Tình hình quốc sự mỗi ngày thêm nguy, đen tối. Quả vậy, biết bao đêm trường các chủng sinh nằm hồi hộp nghe súng nổ bên tai.

Hồi hộp và xúc-động nhât có lẽ lần em Giuse Văn, 14 tuổi (người giúp việc) bị cộng-sản Việt-minh bắn khi em lên hứng gió trên sân thượng. Tin các đơn-vị thất-thủ dồn-dập đưa về. Trận chiến Điện-biên-Phủ đi vào tình-trạng gay-go. Ở chân trời thời đại một viễn-tượng bi-đát.

Trong viễn tượng bi-đát ấy, chủng-sinh giã từ chủng-viện.

Rồi Việt-Minh reo hò chiên thắng Điện-biên-Phủ.

Thái-bình, Bùi-chu, Phát-diệm, Nam-định… từ-từ rút quân.

Dân tình ngao-ngán, các chủng-sinh bơ-vơ. Tấn bi-kịch loang lổ máu hồng diễn lê-thê suốt 9 năm trường đến nay đã buông màn kết-thúc, mà kết-thúc bằng một sự-kiện lịch-sử đau-xót đến bỉ-ổi: Hiệp-định Genève ngày 20-7-1954.